Lọ hoa Bát tràng là đồ vật trang trí được nhiều gia đình lựa chọn sử dụng đặc biệt là trong các dịp lễ Tết quan trọng trong năm. Tuy phổ biến và gần gũi với chúng ta nhưng chắc hẳn nhiều người vẫn chưa hiểu rõ cách để tạo ra lọ hoa gốm sứ. Vì thế bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về quy trình hoàn chỉnh để tạo ra lọ hoa sứ Bát tràng.
Quy trình để làm ra sản phẩm lọ hoa Bát tràng
Công đoạn 1: Chọn và xử lý đất
Đây là công đoạn quan trọng nhất vì đất là yếu tố quyết định đến chất lượng và độ thẩm mỹ của sản phẩm. Đất sét được chọn phải có các tiêu chuẩn: Màu trắng, khó tan trong nước, độ dẻo cao, hạt mịn, độ co ngót nhất định, khả năng chịu lửa tốt thì mới đảm bảo được sản phẩm lọ hoa làm ra đạt chất lượng cao.
Trong đất sét thường có lẫn tạp chất nên sẽ được đem đi xử lý trước khi làm gốm, việc này nhằm mục đích loại bỏ những tạp chất còn lẫn trong đất. Quá trình xử lý đất được thực hiện ở 4 bể chứa có độ cao khác nhau như sau:
- Bể 1: Dùng để ngâm đất sét khô và nước. Thời gian ngâm khoảng 3-4 tháng, dưới tác động của nước, đất sẽ bị phá vỡ kết cấu hạt nguyên thuỷ của nó, và bắt đầu phân rã. Sau đó tiến hành đánh đất cho đều và tơi để các hạt đất hoà tan trong nước tạo thành một hỗn hợp lỏng.
- Bể 2: Được gọi là bể lắng hay bể lọc. Tiến hành tháo hỗn hợp lỏng ở bể 1 xuống bể 2. Khi đất sét bắt đầu lắng xuống, một số tạp chất sẽ nổi lên và tiến hành loại bỏ chúng.
- Bể 3: Dùng để chứa hồ loãng. Tiến hành múc hồ loãng từ bể lắng sang bể thứ ba gọi là bể phơi khoảng 2-3 ngày.
- Bể 4: Bể này được sử dụng để khử mọi tạp chất còn sót lại trong đất sét, được gọi là bể ủ. Tại bể này, bằng phương pháp lên men, ôxit sắt và các tạp chất khác bị khử bằng phương pháp lên men. Thời gian ủ càng lâu càng tốt.
Công đoạn 2: Tạo dáng lọ hoa
Cách tạo dáng cổ truyền của người làng gốm Bát Tràng là làm gốm bằng tay trên bàn xoay. Trong công đoạn tạo dáng, người thợ gốm Bát Tràng sử dụng phổ biến lối “vuốt tay, be chạch” ngay trên bàn xoay. Người thợ ngồi trên một cái ghế cao hơn mặt bàn rồi dùng chân quay bàn xoay đồng thời dùng tay vuốt đất tạo dáng sản phẩm.
Đất trước khi đưa vào bàn xoay thì được vò cho thật nhuyễn, cuốn thành thoi rồi ném để thu ngắn lại. Sau đó người ta đặt vào giữa bàn xoay, vỗ cho đất dính chặt rồi lai nén và kéo cho đất nhuyễn dẻo mới “đánh cử” đất và “ra hương” chủ yếu bằng hai ngón tay bên phải. Sau quá trình kéo đất bằng tay và bằng sành tới mức cần thiết người thợ sẽ dùng sành dan để định hình sản phẩm.
Công đoạn 3: Phơi sấy và sửa hàng mộc
Sau công đoạn tạo dáng Sản phẩm thì tiến hành phơi sản phẩm mộc sao cho khô, để không bị nứt nẻ, không làm thay đổi hình dáng của sản phẩm. Biện pháp tối ưu mà xưa nay người làng Bát Tràng vẫn thường sử dụng là hong khô hiện vật trên giá và để nơi thoáng mát. Ngày nay phần nhiều các gia đình thường sử dụng biện pháp sấy hiện vật trong lò sấy, tăng nhiệt độ từ từ để cho nước bốc hơi dần dần.
Sau đó tiến hành đem cắt, gọt chỗ thừa, bồi đắp chỗ khuyết, tỉa lại đường nét cho mịn bề mặt sản phẩm.
Công đoạn 4: Trang trí hoa văn
Các nghệ nhân làng gốm Bát Tràng dùng bút lông vẽ trực tiếp trên nền mộc các loại hoa văn hoạ tiết. Nghệ nhân vẽ gốm phải có tay nghề cao, hoa văn họa tiết phải thật hài hoà với dáng gốm, cách trang trí hoạ tiết này đã nâng nghề gốm lên mức nghệ thuật, mỗi sản phẩm chính là một tác phẩm nghệ thuật. Các hình thức trang trí phổ biến đó là đánh chỉ, bôi men chảy màu, vẽ men màu…
Công đoạn 5: Chế tạo men
Người thợ làm gốm Bát Tràng thường quen sử dụng những cách chế tạo men theo phương pháp ướt bằng cách cho nguyên liệu đã nghiền lọc kĩ trộn đều với nhau rồi khuấy cho tan trong nước đợi đến khi lắng xuống thì bỏ phần nước trong ở trên đi và bã đọng ở dưới đáy mà chỉ lấy các “dị” lơ lửng ở giữa, đó chính là lớp men bóng để phủ bên ngoài đồ vật.
Công đoạn 6: Tráng men
Sản phẩm mộc trước khi tráng men phải được làm sạch bụi bằng chổi lông. Người thợ gốm có thể nung sơ bộ sản phẩm ở nhiệt độ thấp rồi sau đó mới đem tráng men hoặc dùng ngay sản phẩm mộc hoàn chỉnh đó trực tiếp tráng men lên trên rồi mới nung. Người thợ gốm Bát Tràng thường chọn phương pháp tráng men trực tiếp lên trên sản phẩm mộc hoàn chỉnh. Kỹ thuật tráng men có nhiều hình thức như phun men, dội men lên bề mặt cốt gốm cỡ lớn, nhúng men đối với loại gốm nhỏ nhưng thông dụng nhất là hình thức láng men ngoài sản phẩm.
Công đoạn 7: Nung sản phẩm
Nung là công đoạn đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong quy trình sản xuất gốm sứ Bát Tràng, bởi nó mang tính chất quyết định đến chất lượng của sản phẩm được làm ra.
Khi tráng men xong, sản phẩm được đưa tới lò nung, sản phẩm đem nung ở lò theo một số quy chuẩn nhất định, và tùy theo từng loại sản phẩm mà sẽ có quy định chồng lò khác nhau. Quan trọng nhất là lò nung luôn phải được vệ sinh trước khi đưa sản phẩm vào, và sản phẩm đem nung phải được đảm không để bụi, bẩn bám vào.
Sau khi sản phẩm xếp vào lò theo quy chuẩn nhất định sẽ được nung với nhiệt độ trên 1200 độ C
>>> Tham khảo: Các sản phẩm lọ hoa Bát tràng
>>> Xem thêm: Phóng sự về làng nghề gốm truyền thống Bát Tràng
